COMMUNICTION BREAKDOWN: da li je kiber grad moguć?
Milan
Popadić Umirao je, a nije znao šta je smrt
B. Pekić: 1999  Sledeći Protagorinu homo mensura - ideju da je čovek merilo svih stvari u XX veku je stvorena krilatica "Grad po meri čoveka". Iako ona zvuči veoma, pa i do bukvalnosti humano, ipak sadrži jednu, moglo bi se reći, strukturalnu grešku, budući da grad ne može biti "meren" prema čoveku, već prema određenoj socijalnoj grupi pojedinaca definisanoj političko - istorijsko - kulturnim kontekstom.
Naime, u ustrojstvu grada centralno mesto zauzima komunikacija, odnosno razmena informacija, koja u suštini oblikuje i njegovu morfološku dimenziju. "Grad ne sme biti veći no što dopire odjek ljudskog glasa", kaže Aristotel, podvlačeći značaj komunikacije. Dakle, početnu floskulu možemo ispraviti i reći "grad po meri komunikacije". Ljudi se ovde - metonimijski - podrazumevaju, budući da komunikacije bez čoveka nema, dok nažalost nedostatak komunikacije - dakle slučaj "čovek bez komunikacije" - često vodi ka sukobu. Savremena civilizacija svedena na gotovo ogoljenu razmenu informacija u čiju se realnost (setimo se Bodrijara [1]) ne možemo uvek pouzdati, vodi tome da se i diskurs o gradu sve više svodi na razmatranja grada kao "prostora proizvodnje informacija" (Castells: The Informational city, Lefebvere: The Production of Space ...), "virtuelnost i konstantnu promenjivost", kod Pola Virlia, pa sve do krajnje fiktivnih i science fiction predstava "Matrix" provinijencije.
Svi ovi savremeni pristupi često grad posmatraju iz perspektive ICT - a (Information and Communication Technologies): grad je tu samo objekt proučavanja baziranog na često stereotipnim obrascima, dok se njegove specifičnosti zanemaruju. [2] Međutim, vredi reći da grad u svojim "dubinskim strukturama", "bazičnim mrežama" ili "izolovanim područjima" (izraz Leonida Šejke kojim on opisuje dubinsku organizaciju), dakle, na tim stratumima koje manje - više bojažljivo sugerišu postojanje nekog imanentnog elementa, upravo sadrži pojmove virtuelnosti i komunikativnosti, i to kao svoju ontološku nužnost (a ne običnu pomodarsko - trendovsku reakciju). Virtuelna arheologija Kako se ta virtuelnost ispoljava? Koji su nivoi komunikacija koji se odvijaju u gradu? Da li je grad medijum, nosilac poruke, učesnik komunikacije ili, možda, i sama informacija? Da li je proces prenošenja poruke zatvoren, cikličan, obnovljiv i prilagodljiv ili rigidan i "zacrtan"? Broj pitanja se umnožava kako se pojam grada opterećuje civilizacijskim i istorijskim nasleđem, asocijacijama koje su proizvodi trenutka posmatranja i dominatne epistemološke struje. Stoga bi verovatno bilo najpogodnije tražiti odgovore na "izvorištu" grada. Svakako, početak - za razliku od kraja - je uvek teško odrediti, ali mi ćemo se ovde poslužiti opisom osnivanja grada, tj. fondacije, koja se zasniva na etrurskoj tradiciji (treba podsetiti da je i Rim, dakle ona naseobina koja je imala isključivo pravo nazivati se "Urbs"-om, zasnovana upravo na tim principima) U postupku fondacije etrurskog grada ističe se više faza: Inaguratio , Contemplo , Orientatio , Limitatio , Amblurbio i Consecratio [3].
Inaguratio. Prva faza podrazumeva, dakle, inauguraciju - proglašenje nekog prostora svetim. (Na sličnom principu zasnivani su mnogi srednjovekovni - hrišćanski gradovi proglašavanjem za "zemaljski Nebeski Jerusalim". Takav podatak nalazimo i kod Konstantina Filozofa u njegovoj biografiji despota Stefana kada govori o podizanju Beograda). Pomoću "specialnog štapa" - litusa , na nebu se "iscrtava" četvrtasti templum, čija se projekcija na zemlji smatra prostorom oslobođenim svih prepreka, kako fizičkih tako i vizuelnih. Ova aktivnost je pararelna - uz rizik banalizacije - savremenim terminima konekcije ili logovanja i ostvaruje duhovnu vertikalu definišući centar budućeg grada, odnosno, njegovo sakralno sredušte. To je ona tačka koja je "stecište svih puteva" ili kako bi Kevin Linč rekao - čvorište [4]. Kako će se grad razvijati, u kom smeru i sa kojim ciljem zavisi od daljeg promimšljanja, odnosno, kontemplacije. Contemplo. Bogdan Bogdanović smatra kako je moguće da kontemplacija predstavlja "napregnuto i veoma koncentrisano očekivanje znaka (omen) u prostoru templuma". Dakle, to je koliko i misaoni toliko i oktroisani proces donošenja, odnosno, prihvatanja odluke. "Očekivani" znak određuje karakter grada. Dobivši znak ili osmislivši "strategiju" grad u skladu sa tom "p(r)omišlju" dobija svoju orijentaciju i granice. Orientatio . Postavljanjem dva dekartovska - "vektora koordinacije", grad biva određen prema stranama sveta. Decumanum definiše pravac istok - zapad, a na njega je upravan cardo , pravac sver - jug. Kardo znači šarka i predstavlja onu osu - axis mundi - oko koje se "okreće nebeski svod". Kardo i dekumanum se seku u središtu templuma koje na ovaj način postaje i simbolički centar - pupak sveta. (Sabravši sva mesta koja pretenduju na taj naziv moglo bi se zaključiti da je zemljina kugla pravi mutant. Recimo, najpoznatiji "pupkovi" su u Delfima, na rimskom trgu "Kapidoljo", a nad jednim je podignuta islamska "K'aba". Svakako, to svedoči i o rasprostranjenosti mita, ali i o političkim pretenzijama.) Limitatio . Sledeći korak je uspostavljanje granica čijim određenjem grad postaje zasebna celina i gde njegove zidine, kako smatra Luis Mamford. predstavljaju pre magijsku, nego fizičku prepreku. "Ograđivanje" grada započinje iscrtavanjem brazde u tlu - pomeriuma . (Interesantno je da se deo pluga koji se zariva u zemlju u srpskoj tradiciji naziva upravo - crtalo [5]). Nijedan grumen zemlje koji se izvadi "ucrtavanjem" pomerijuma ne sme biti izvan ove granice; za oračem-crtačem ide pomoćnik koji vodi upravo računa samo o tome, tj. u slučaju da neki grumen krene "napolje", ovaj ga vraća "unutra". Razlog leži u tome što se ceo prostor smatra svetim i nijedan njegov deo ne sme biti izuzet iz celovitosti kojoj je ovaj postupak podređen. Amlurbia . Pomerijum se može poklapati sa zidinama grada, mada je češče većeg prečnika. Amlurbia predstavlja upravo kasnije "pohođenje" pomeriuma, odnosno, ophod oko grada u znak potvrde granica. Ovaj običaj ima još jednu dimenziju. Naime, prilikom "ucrtavanja" u prvu brazdu - sulucus primigeuius - se pored plodova i žrtava, ubacuju i grumeni zemlje koju su osnivači grada doneli iz svoje postojbine. Tako obilazak ovog kruga predstavlja odavanje pošte prošlosti, što odgovara Mamfordovoj tezi da polisu uvek predhodi nekropolis [6]. Consecratio . Čin posvećenja grada predstavlja završni korak njegove fondacije. Prostor grada postaje svet i zaštićen, za razliku od Haosa koji je izvan njegovih zidina. To je onaj prostor u kojem se manifestuje identitet građanina. Binarnost ili bizarnost Kao što smo videli, grad svojim "mitskim obrascem" sugeriše nekoliko nivoa komunikacije: čovek - čovek, čovek - nebesko, čovek - htonsko. Jasno je da su ova dva poslednja oblika virtuelnog (transcendirajućeg) karaktera. Grad, ovako shvaćen, može predstavljati onu Viriliovsku protezu [7] koja služi čoveku da se transformiše i da tako stupi u svet virtuelne realnosti, koji ne mora obavezno biti oličen u Computer Mediated Communication, [8] u posredovanoj komunikaciji, odnosno u visoko tehnologizovanom univerzumu zasnovanom na binarnom kodu. Može se takođe reći da je gradu imanetno i jedno od centralnih pitanja kiber kulture - pitanje identiteta. Ako identitet shvatimo kao odnos pojedinca i kulture, grad predstavlja svojervrsnu materijalizaciju tog odnosa, koja se slično binarnom kodu izražava kroz dve : Grad kao produkt funkcionalnih sistema pokretača njegove arhitekture, pa tako i njegovog prostora vs . Grad kao prostorna struktura , Alda Rosija [9], ili Idealni prostor - logičko metafizički vs . Realni prostor - prostor društvene prakse, Anrija Lefevra [10]. Krećući se kroz različite pojavnosti ova dva opozita (idealno - realno, funkcionalno - formalno, fizičko - metafizičko...) identitet dosta prostora da prokliže , tj. da još jednom potvrdi (uslovno rečeno) nestalnost svojstvenu informatičkom dobu manifestovanu brojnim varijetetima i mogućnostima (samo)predstavljanja. Ovu premisu na nivou grada definisao je Luis Mamford kroz iskaz [11]. U tom sistemu bi predstavljao akcelerator promene identiteta, što bi sa jedne strane ugrozilo komunikaciju, a sa druge, možda je učinilo i dinamičnijom i zanimljivom. Naravno, pitanje je da li se i - kiber- grad isključuju, odnosno, da li zbog različitih kanalisanja informacija ne može doći do prožimanja ova dva koncepta. Takođe, da li to vodi i pitanju ko komunicira? - čovek ili kiborg? - pa čak i onom već postavljenom, a možda i konačnom pitanju da li je moguća komunikacija bez čoveka? Pesimistička viđenja budućnosti, kao prostora bez čoveka ili čoveka kao simulakruma, a možda i samo surogata mašine, svakako su preterana, ali opominjuća, pre svega zato što komunikacija koja je verovatno omogućila nastanak društva, svojom hiper-produkcijom (bezbrojnim oblicima pojavnosti) preti da ga devastira. Komunikacijski lom u strukturi kiber-grada, moguć zbog manipulativnog korišćenja informacija i stvaranja simulakruma komunikacije (kopije komunikacije koja nema svoj original), može se verovatno izbeći prepoznavanjem nezamenljivih elemenata koji grade tu strukturu, a to su, pre svih, identitet i virtuelnost. Identitet se, kao maska putem koje čovek komunicira sa društvom, zapravo ostvaruje sa imanentnom dozom virtuelnosti koja je preneta kao kod početnog etrurskog običaja i na samo savremeno ustrojstvo grada. Ipak, ostaje otvoreno pitanje postojanja virtuelnog grada sa svim kompleksnostima koje ovaj pojam nosi. Jer, kiber kultura, čiji se značaj i uticaj ne mogu sporiti, još uvek nije dostigla nivo pojave kiber grada u punom (anticipiranom) smislu te reči.
[1] BODRIJAR, Žan: Drugo od istog , Lapis, Beograd, 1994
[2] vidi CASTELLS, Manuel: The Informational city, Blackwell Publishers, 1991
[4] LINČ, Kevin : Slika jednog grada , Građevinska knjiga, Beograd 1974 [5] BOGDANOVIĆ, Kosta: Deset osnovnih paleo-tehničkih principa u oblikovanju i građenju , Narodni muzej, Centar za vizuelnu kulturu "Ogledalo", Kraljevo, 2001
[6] MAMFORD, Luis: Grad u historiji: njegov postanak, njegovo mijenjanje, njegovi izgledi, Naprijed, Zagreb, 1988.
[8] vidi npr. http://www.december.com/cmc/mag/
[9] ROSI, Aldo : Arhitektura grada, Građevinska knjiga, Beograd, 1996
[10] LEFEVR, Anri: Urbana revolucija , Nolit, Beograd, 1974
[11] Mamford, navedeno delo . |
