DIGITALNO DRUŠTVENO
Dr Zorica Tomić CMC (kompjuterski posredovana komunikacija) predstavlja izazov otkrivanju novih modela "društvenog" umrežavanja. Specifičnost simboličke, kulturne i epohalne tehnološke determinante, reperkutuje se na svojevrsno rastakanje klasičnog pojma društvenosti. Uprkos otvaranju brojnih mogućnosti da se u okviru savremenih komunikativnih strategija realizuju individualni potencijali, CMC se otkriva ne samo kao "novo polje društevnosti", već pokazuje i kardinalne promene u pogledu razumevanja kategorija "privatnog" i "javnog".  Možemo li se složiti sa tezom da živimo u civilizaciji u kojoj ima sve više informacija a sve manje smisla? [1] U neku ruku, može se reći da informacija proizvodi smisao (njen negentropski učinak), ali da ne uspeva da kompenzuje naglo gubljenje značenja u svim oblastima. Uprkos sve jačoj informatičkoj mreži koja multiplikuje sadržaje, propadanje smisla se odigrava brže od njegovog ponovnog ubrizgavanja, a upravo u toj činjenici sadržana je ideologija slobodne reči, odnosno, modernih medija svedenih na bezbrojne individualne emisione ćelije, piratske stanice i privatne programe.
U drugom smislu, moglo bi se reći da informacija nema ničeg zajedničkog sa značenjem, budući da predstavlja operacionalni model druge vrste, u čemu je sadržana Šenonova [2] teza o jednoj čisto instrumentalnoj sferi informacije, tehničkom medijumu koji ne mora podrazumevati nikakvu smislenu svrhu. Žan Bodrijar [3] u svojoj studiji pretpostavlja i treću mogućnost, naime da informacija neposredno razara ili neutrališe smisao i značenje. Prema njegovom mišljenju, gubljenje smisla je direktno povezano sa rastvarajućim, odvraćajućim dejstvom informacije, medija i masmedija, što se protivi uvreženom shvatanju da se socijalizacija može meriti stepenom izloženosti medijskim porukama, odnosno, da je desocijalizovan, ili virtuelno asocijalan pojedinac, onaj koji je nedovoljno izložen medijima. Ali umesto da proizvodi smisao, smatra Bodrijar, informacija guta svoje sopstvene sadržaje, gutajući istovremeno i samu komunikaciju, a time i Društveno, i to iz dva razloga: 1: Umesto da ostvaruje komunikaciju, informacija se iscrpljuje u insceniranju komunikacije. Umesto da proizvodi smisao, ona se iscrpljuje u insceniranju smisla. Svojevrsna prinuda da se uzme reč na netu samo zamagljuje ogromnu energiju koja se koristi da bi se održala simulacija stvarne komunikacije, kako bi se izbegla nagla desimilacija i time uvid u stvarnost koju određuje radikalno gubljenje smisla. "Tako i komunikacija i društveno funkcionišu u zatvorenom krugu, kao obmana - za koju se vezuje snaga određenog mita. [4] 2. Iza te sve žešće inscenacije komunikacije, informativni sistemi nastavljaju nezadrživu destrukturaciju društvenog. Društveno, posredstvom informacije, postaje neka vrsta neobaveznosti, koja može dovesti do totalne entropije. Mediji nisu instrumenti socijalizacije, već naprotiv, implozije društvenog u masama. Time se želi reći da ne postoji više posrednička instanca između jedne i druge stvarnosti, između jednog i drugog stanja stvarnog, što zapravo predstavlja značenje implozije. Prema Bodrijarovom mišljenju, svi sadržaji smisla, apsorbovani su jednim dominantnim oblikom medija. Ljudi se u odnosu prema modernim medijima nalaze u specifičnoj situaciji: "Od njih se istovremeno traži da se konstituišu kao autonomni, odgovorni i svesni subjekti i da se konstituišu kao pokorni, inertni, poslušni, prilagođeni objekti" [5]. Čovek je u toj situaciji prinuđen da odgovara dvostrukom strategijom. Naime, zahtevu da bude objekat, on se suprotstavlja praksom neposlušnosti, pobune, emancipacije, a zahtevu da bude subjekat suprotstavlja se infantilizmom, hiperkonformizmom, totalnom zavisnošću i pasivnošću. Budući da je sadašnji argument sistema maksimalizacija reči i time, maksimalna proizvodnja smisla, strateški otpor predstavlja odbijanje smisla i reči, ili, pak, hiperkonformističku simulaciju samih mehanizama sistema, što predstavlja jedan oblik odbijanja i neprihvatanja. Naporedo sa teorijskim implikacijama ovakve interpretacije značenja novih komunikacijskih sistema, činjenica je da su ljudi u najvećoj meri intrigirani kiber-komunikacijom iz radoznalosti, zbog fascinacije tim tehnološkim novumom. Kompjuterski-posredovana-komunikacija (CMC), u osnovi je socijalni fenomen, budući da je (nova) društvena stvarnost koja se stvara kroz interakcije učesnika, zasnovana na jeziku i izvorima informacija, podesnim za artikulaciju poruka koje su svrhovite.  Jedna od najzanimljivijih rasprava koja se tiče novog digitalnog univerzuma, otvara pitanje društvenosti. Prema nekim teoretičarima [6] za suspendovani trenutak, korisnik je tek autor nefragmentisane realnosti u kojoj se oznake i označeno ne pomeraju "bez upozorenja" [7]. Prema tom tumačenju kompjuterski posredovana komunikacija (CMC) ima četiri socijalne funkcije.
Prva asocijacija svakako se odnosi na činjenicu da CMC omogućava socijalni eskapizam, sa jedne strane, odnosno, da predstavlja formu kompenzacije za društvenu izolaciju i atomizaciju pojedinca. Otuda se upravo u ovoj tački otvara krucijalno pitanje relacije sfera privatusa i publicusa , odnosno, privatne i javne sfere, budući da medijacija omogućava otvaranje čak i najintimnijih pitanja, na potencijalno najotvorenijoj društvenoj sceni. Otuda se i kategorije anonimnosti, odnosno mogućnosti simulacije identiteta, sa jedne, i zaposedanja javne scene sa druge strane, postavlja kao jedan od najzanimljivijih fenomena današnjice. Fenomen supstitucije stvarnih društvenih veza u korist virtuelnih, distanciranih i emocionalno "bezbednih", [8] predstavlja jedno od suštinskih obeležja savremenosti. Javljaju se, me đutim, tvrdnje da uprkos ovoj opasnosti mnogi ljudi koji se "otvaraju" na mreži, ne izbegavaju društvo ve već ga aktivno traže - čak aktivnije nego mnogi drugi. [9] U drugom smislu, CMC omogućava svojevrsni "ludički performans" aktuelizovan oko poigravanja identitetima. Mogućnost slobodnog kreiranja i re-kreiranja identiteta predstavlja izazov kako u psihološkom, tako i u sociološkom smislu. Mreža se u tom smislu pojavljuje samo kao staza kojom se najbezbednije stiže do virtuelnih mesta na kojima oživljavaju izmaštani, virtualni ili artificijelni identiteti, slobodni od bilo koje obavezujuće forme društvene signifikacije i stvarnih socijalnih stratusa. Prema pojedinim teoretičarima CMC predstavlja takođe i mogućnost otkrivanja i istraživanja često nedostupnih strana selfa. [10] Stidljivi, introvertovani ili neslobodni u ostvarivanju socijalnih kontakata, mogu da istraže moćnije Persone a da pritom izbegnu socijalne determinante poput izgleda, materijalnog statusa, ili bilo koje druge polne, seksualne, nacionalne ili rasne determinante. CMC komunikacija, prema jednoj grupi tumačenja [11] ima i izvesnu dozu erotske privlačnosti, budući da omogućava "uzlet fantazije" u "konsenzualnoj halucinaciji", koja se može pretvoriti u "net-seks", pružajući puteve za razradu uzajamnih erotskih diskursa. Štaviše, sam koncept nadilaženja i suspenzije fizičke realnosti kao izvor novog modusa moći može biti jedan od izvora zadovoljstva, pa se težnja za obestelovljenjem katkad interpretira i kao "zavisnost kiborga" [12]. U posebnu kategoriju, međutim spada kontrola komunikativnog prostora, elektroničkog okruženja, odnosno virtuelnog sveta. Naime, virtuelna zajednica pretpostavlja svojevrsnu kombinaciju visoko-tehnoloških performansi i verbalnog umeća, koja u CMC-u predstavlja pandan visokom statusu i ugledu u stvarnom svetu. Privlačnost ovladavanja mašinom sadržana je u neodoljivom osećanju moći koju pruža korisniku, omogućavajući mu da postane gospodar sveta koji je sam stvorio. Jedna od najzanimljivijih opcija susreta digitalnog i društvenog, ostvaruje se u renesansi "ispovesti", u strategiji onlajn psihoanalitičkih ili terapeutskih seansi. Radi se o svojevrsnom izazovu konstrukta realnosti u kojem je Drugi amorfan, nepoznat, anoniman i bezbedno dalek, [13] a opet potencijalno, permanentno na dispoziciji za komunikaciju koja po potrebi može biti i jednosmerna, budući da se anonimni Drugi, pozicionira kao idealan, a to će reći i nezahtevan recipijent.  Društvene i političke implikacije zavodljivosti sajber prostora su brojne, budući da se pre svega radi o svojevrsnoj imploziji društvenog u klasičnom smislu, koja se odvija pred nadiranjem tehničkog. Time se svakako kategorija društvenosti kao cilj, pervertira u sredstvo instrumentalizacije koje koristi tehnologija. Takozvani "višak upotrebljivosti" koji je jedna od performansi sajber prostora, povlači za sobom ne samo širenje interfejsa nego i svojevrsnu eroziju lokalnog, a posebno činjenicu da je koncept javnosti rastočen, razvlašćen svog tradicionalnog značenja, i time učinjen disfunkcionalnim za koncept res publica . Otuda potencijalne političke posledice ovih promena mogu ukazati na strukturnu reorganizaciju javnosti koja opoziva koncept komune, budući da se svodi na individualizovane subjekte. U drugom smislu, međutim, internacionalni karakter tehnologije (u krajnjoj liniji, isto kao kapitala) suspenduje lokalno za račun globalnog i time standardizuje tip poruke koji je u opticaju. Konačno, suspenzija materijalnog u "bešavnom interfejsu" [14], opoziva mogućnost stvaranja kolektiviteta na osnovu pomenutog kriterijuma, omogućavajući revitalizaciju pojedinih "arhaičnih" vrednosnih kategorija, ili konstrukciju novih, kao posledicu sinergijskog delovanja zainteresovanih korisnika.
Shodno Fukoovoj tvrdnji [15] da je među instrumentima za stvaranje pojedinca bila i institucija vertikalne, odnosno, hijerarhijske komunikacije u zatvorima, budući da su predstavljali paradigmatičan prizor jednog mikrokosmosa u kojem su pojedinci izolovani u svojoj moralnoj egzistenciji, ali istovremeno i sjedinjeni preko strogo strukturisanog hijerarhijskog odnosa, možemo se upitati da li u okviru performansi CMC-a voljno preuzimamo položaj zatvorenika?
Jedna od posledica takve "zatvorene" i kontrolisane društvenosti, prema Fukoovom mišljenju, bila je u svođenju javnosti na mase atomizovanih socijalnih agenata. Jer javnost [16] po svojoj strukturi omogućava i horizontalnu, lateralnu komunikaciju, odnosno komunikaciju sa drugima istog ili sličnog socijalnog, ekonomskog ili materijalnog položaja. Ako su ove socijalne distinkcije u okviru CMC-a suspendovane za račun "simulakruma", ima li posledica u pogledu smera društvene komunikacije?
Konačno ako je još Aristotel tvrdio da je snaga oligarhije u bogatstvu, aristokratije u nasleđu (koncept istorijskog kontinuiteta),a naroda (anonimne svetine) samo u brojnosti, može li se reći da individuacijske tehnologije u stvari eliminišu mogućnost lateralnog obraćanja, i time u pravom smislu reči razvlašćuju javnu scenu svakog kolektiviteta i svakog političkog značenja?
[1] Up. Zorica Tomić, Komunikologija , Filološki fakultet, Beograd , 2000.
[2] Shannon,C. &Weaver, W., The Mathematical Theory of Communication , Urbana , University of Illinois Press, 1949.
[3] Žan Bodrijar, Simulakrumi i simulacija , Svetovi, Novi Sad , 1991.
[4] Ibid, str. 85.
[5] Ibid, str. 89.
[6] Up. Heather Bromberg, "Da li su MUD-ovi zajednice?" u Kultura br.107/108, Beograd , 2004.
[7] Ibid, str.25.
[8] Up. Zorica Tomić, Poljubac u doba kuliranja, Narodna knjiga, Beograd , 2006.
[9] Up. Howard Rheingold, The Virtual Community: Homesteading on the Electronic Frontier, Wesley Publishing, MA, 1993.
[10] Glenn F. Cartwright, "Virtual or real? The mind in cyberspace", u The Futurist , 1994. 26(2)
[11] Up. Allucquére Rosanne Stone, "Will the real body please stand up?", u Michael Benedict, Cyberspace: First Steps , Cambridge, MA, MIT Press, 1993.
[12] Ibid
[13] Up. Z. Tomić, Poljubac u doba kuliranja , op.cit.
[14] Mark Lajoi, "Psihoanaliza i sajber prostor", u Kultura , op.cit.
[15] up. Mišel Fuko, Nadzirati i kažnjavati , Prosveta, Beograd , 1997.
[16] Up. Z. Tomić, Komunikacija i javnost , Čigoja štampa, Beograd , 2004. |
