PRIKAZ KNJIGE "PROTUGEOGRAFIJE GLOBALIZACIJE" SASKIJE SASEN
(Zagreb, Multimedijalni institut, 2003)
Iva Nenić  Tri eseja sociološkinje Saskije Sasen, objavljena u izboru i prevodu zagrebačkog Multimedijalnog instituta, skiciraju teorijski model globalizacije kroz posmatračku optiku koja podjednako uzima u obzir ulogu institucija koliko i gustu mikrokontekstualnost življenih praksi. Paralelno razmatrajući različite strukturacije i međudejstva ekonomskog, kulturalnog, lokalnog i subjektivnog, autorka formuliše instrumente mišljenja različitih instanci globalnog preko analize tri osnovna punktuma - mesta, mikrookruženja sa globalnim dometom i uklopljenosti globalnog u nacionalno. Saglasno stavu da je "globalno nepotpuno, premda strateško" [1], diskusija globalizacije kao poretka i procesa vođena je sa namerom da se prikaže mnogostrukost/naslojenost njenih dimenzija, bez teleološke redukcije i sa brižljivim iscrtavanjem aktuelnih transformacija kojima je podvrgnuto svakodnevno iskustvo. U izvedbi Saskije Sasen teorija ide u korak sa praksom i to se najbolje vidi na preznačenjima pojmovnog aparata - kada se izdvajaju i definišu nove, 'neformalne' prakse građanstva koje izmiču legalnom okviru, ili pak interakcija digitalnih tehnologija i korisnika analizira kao specifična međuzona složenog prožimanja različitih tipova materijalnosti. Precizno formulisanje objekta proučavanja i hic et nunc perspektiva neosporno svrstavaju Sasen u vodeća imena teorije globalizacije, a tome doprinosi i prilično dosledno praćenje diskontinuiteta i necelovitosti, kao i do sada retko adresiranih aspekata materijalnih praksi koji zahtevaju obiman teorijski angažman i spremnost hvatanja u koštac sa izazovom savremenosti.
Prvi esej, naslovljen "Teorijski i empirijski elementi u izučavanju globalizacije" počinje pojmom grada kao lokalnosti visoko uzglobljene u globalne mreže rada i razmene. Nekadašnja integracija društvenosti koja je išla preko odnosa grad - okolina u globalizovanom poretku na delu je kao 'nova geografija centralnosti i marginalnosti'. Ova dinamika interurbanog povezivanja, međutim, ne isključuje pitanje fizičke blizine, potcenjeno u dosadašnjim pristupima globalizaciji koji često emfatično slikaju evaporaciju prostorno-vremenskih granica. Rečima same autorke, "jaki trendovi prema prostornoj raspršenosti ekonomskih aktivnosti na metropolitanskom, nacionalnom i globalnom nivou svakako se odvijaju, no oni predstavljaju samo pola onoga što se događa". [2] Materijalne infrastrukture i ljudski resursi unutar grada brzo se prilagođavaju transnacionalnom toku kapitala formirajući tako strateška čvorišta 'umreženih subekonomija', ali sa čitavim spektrom lokalnih protivrečnosti kao što su npr. mesto imigrantske populacije ili velike statusno-ekonomske razlike između različitih tipova delatnosti. Pitanje izmena lokalnog konteksta dotiče se i deregulativnih procesa, najjasnijih na primeru države koja se suočava sa tenzijom između imperativa globalnog i i sopstvenih ovlašćenja i mehanizama. Naposletku, neophodno je uzeti u obzir specifično prožimanje materijalnog i digitalnog, upravo one liminalne zone svakodnevnog rada i življenja koje nastaju kao produkt telematike, digitalnih tehnologija i globalizacije. Njihov status mesta presecanja jednako je važan za zahvatanje u samu praksu, kao i prema rečima autorke, za razumevanje stanja koje "preovladava u društvenim znanostima", naime pitanje granice koje se često ne problematizuje u dovoljnoj meri, ili na adekvatan način. U drugom eseju "Repozicioniranje građanstva: emergentni subjekti i prostori politike", pojmovi građanstva i državljanstva razmatraju se u odnosu na postojeću napetost između ustaljenih operativnih definicija učešća u političkom životu, s jedne, i proširenih kategorija poput efektivnog državljanstva, te postnacionalnog i denacionalizovanog građanstva, sa druge strane. Oblici pripadanja zajednici tumače se kroz dva različita smera - postnacionalnost kao izmeštanja iz , i denacionalizaciju kao transformaciju nacionalnog. Opet se grad uzima kao paradigmatski okvir za razumevanje identitetskih transformacija unutar kojeg globalizacija i digitalizacija stvaraju uslove za pojavljivanje novih političkih subjekata. Esej koji zaključuje ovo izdanje nosi naslov "Ka sociologiji informacijske tehnologije". Pitanju uticaja digitalnih tehnologija pristupa se na tri nivoa: kroz razmatranje mesta i uloge digitalnih tehnologija, te ispitivanje međudejstva digitalnog i materijalnog i interakcije između korisnika i tehnologija koja iziskuje upliv tzv. 'posredujućih kultura'. [3] Ističući da je binarno suprotstavljanje digitalnog i 'ne-digitalnog' metodološki anahrono, autorka se opredeljuje da isprati složenost procesa u kojima tehnološki resursi direktno utiču na materijalne uslove i hijerarhije moći u društvu. Kao primer različitih realizacija potencijalnosti digitalnih tehnologija, istaknuta je razlika između interneta, s jedne, i privatnih mreža finansijske industrije, s druge strane. Dok javno dostupni prostori interneta poseduju značajan demokratski potencijal, tvrdi Sasen, finansijske mreže rezultiraju novom koncentracijom moći i kapitala: popularnoj tezi da je digitalna tehnologija u biti oslobađajuća, suprotstavlja se praćenje participacije u 'uklopljenom' elektronskom okruženju koje preslikava, ali i menja i/ili osnažuje postojeće hijerarhije i oblike udruživanja. Čak i u najvećem stepenu dematerijalizovani predmeti ili prakse u osnovi zavise od materijalnih proizvodnih odnosa: neophodnih ljudskih resursa, infrastruktura i fizičkih objekata. Praćenjem dematerijalizacije uz stalno uzimanje u obzir presudne interakcije sa fizičkim svetom, stiče se uvid u suštinsku polivalentnost koja odlikuje 'transformirane entitete', poput nekretnina koje u jednom smislu funkcionišu kao digitalni hipermobilni objekti za brzu manipulaciju u nematerijalnom mrežnom prostoru, a u drugom preostaje njihov neporecivi fizički aspekt. 'Dvojstvo' kategorija u kojima se misli o objektu utiče, dakle, na njegovu suštinsku transformaciju koja onda zahteva specijalnu analitičko-interpretativnu pažnju i razumevanje, kako se više puta ističe u ovoj studiji. U polju praksi, upravo je stalno izmicanje granice između digitalnog i materijalnog (potonjeg shvaćenog u konvencionalnom smislu) predmet delovanja 'posredujućih' kultura. Kao najupečatljiviji primer njihovog formiranja posmatraju se načini participacije žena u sajberprostoru, koji mogu uzeti oblik "mikrookruženja sa globalnim dometom" [4], naime interesnih udruživanja koji utiču na promene u lokalnim zajednicama, ili pak mogu inicirati transnacionalnu komunikaciju zasnovanu na zajedničkim potrebama i htenjima, kao u slučaju nevladinih organizacija koje se bave problemima žena u različitim društvima, ili drugih oblika globalnog političkog aktivizma. Dinamika digitalnog globalnog je, kako Sasen ističe, sve više određena "umnogostručivanjem lokalnog" [5], a distribucija moći ide u više smerova, od kojih je jedan od najizazovnijih upravo osnaživanje alternativnih konteksta i neformalnih aktera isključenih iz nacionalne politike, u smeru daljeg razvijanja mrežnih i umreženih oblika borbe i učešća u lokalnim i globalnim zajednicama. Kao svojevrstan presek opusa Saskije Sasen posvećenog globalizaciji i savremenim tehnologijama, izdanje Protugeografije globalizacije omogućava uvid u osnovne crte teorijske platforme višestruko korisne ne samo po pronicljivosti zaključaka, već i po broju i aktuelnosti perspektiva koje se otvaraju za dalje proučavanje. Takav diskurs o globalizaciji i tehnološkom impaktu trebalo bi da posluži kao smernica za ispisivanje sličnih 'protivgeografija' u lokalnom kontekstu, u vidu teorijskih napora koji bi mogli (saglasno dometima uzora) da iznedre ne tautološke, već korisne uvide u sučeljavanje lokalnosti sa globalnim/digitalnim matricama, kao i u narastajuće kompleksnosti koje ti procesi sa sobom nose.
[1] Saskia Sassen, Protugeografije globalizacije, Zagreb, Multimedijalni institut, 2003, 5.
[2] Ibid, 11.
[3] Ibid, 80.
[4] Ibid, 112.
[5] Ibid, 117. |
